Sytuacje związane z realizacją umów często niosą za sobą ryzyko konieczności zapłaty kar umownych za niewykonanie lub nieterminowe wykonanie zobowiązań. Jednak nie zawsze kara umowna musi być wypłacona w pełnej wysokości, ponieważ prawo przewiduje możliwość jej zmniejszenia, czyli tzw. miarkowania. Miarkowanie kary umownej daje dłużnikowi szansę na ograniczenie negatywnych skutków finansowych, gdy zobowiązanie zostało w znacznej części spełnione lub kara jest rażąco wygórowana. W artykule omówimy zasady i przesłanki stosowania tej instytucji oraz wyjaśnimy, jak liczyć dni kar umownych.
Na czym polega miarkowanie kary umownej i jakie są jego przesłanki?
Miarkowanie kary umownej opisuje art. 484 § 2 Kodeksu cywilnego. Pozwala ono dłużnikowi na żądanie zmniejszenia kary w dwóch głównych sytuacjach: wtedy, gdy zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części, lub gdy kara umowna jest rażąco wygórowana w stosunku do poniesionej szkody. Cel miarkowania to uniknięcie dysproporcji między wysokością kary a rzeczywistym interesem wierzyciela, a także sprawiedliwe dostosowanie sankcji do realiów konkretnej sprawy. Dodatkowe informacje znajdziesz w artykule JDP.
Prawo to ma charakter ochronny wobec dłużnika, który mimo niewykonania lub nieterminowego wykonania zobowiązania, mógł wykonać je w dużym stopniu lub szkoda wierzyciela jest znacznie mniejsza niż przewidziana kara.
Jak liczyć dni i wysokość kary umownej?
Obliczanie kar umownych za zwłokę lub nienależyte wykonanie opiera się zwykle na liczbie dni od terminu wymagalności świadczenia do momentu jego faktycznego spełnienia. Termin wymagalności zaczyna się następnego dnia po dniu, w którym dłużnik mógł spełnić swoje zobowiązanie bez negatywnych konsekwencji. Kary umowne często wyrażane są procentowo, na przykład jako określony procent wynagrodzenia za każdy dzień opóźnienia.
Ważne jest, aby dobrze zrozumieć, że naliczanie kary następuje za każdy dzień zwłoki, co oznacza, że dni te sumują się od dnia wymagalności aż do całkowitego wykonania zobowiązania lub zakończenia okresu kar, jeśli jest określony.
Kryteria i praktyka sądowa dotycząca miarkowania kar
Analiza orzecznictwa pokazuje, że sądy przy rozstrzyganiu o miarkowaniu kary umownej biorą pod uwagę przede wszystkim proporcje między wysokością kary a rzeczywistą szkodą wierzyciela. Oprócz tego ważne są pozostałe okoliczności, takie jak stopień wykonania zobowiązania, przebieg współpracy stron czy intencje stron przy ustalaniu kary.
Miarkowanie nie oznacza automatycznego zmniejszenia kary, ale wymaga wykazania uzasadnionych podstaw, zwłaszcza przez dłużnika, który ma ciężar dowodu. Jeśli kara została określona w umowie w sposób rażąco wygórowany lub realizacja zobowiązania jest bliska pełnej, sąd może przystąpić do redukcji należnej kwoty.
Praktyczne wskazówki dotyczące kar umownych i ich miarkowania
- sprawdzaj, czy zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części – to jedna z przesłanek miarkowania;
- analizuj, czy wysokość kary jest proporcjonalna do szkody i interesu wierzyciela;
- pamiętaj, że ciężar dowodu spoczywa na dłużniku, który domaga się zmniejszenia kary;
- obliczaj dni kar umownych od dnia wymagalności, czyli następnego po dniu, w którym zobowiązanie mogło być wykonane;
- uważaj na precyzyjne zapisy umowy dotyczące kar, które mogą ograniczać lub określać zasady naliczania.
Zrozumienie zasad miarkowania kary umownej pozwala na bardziej świadome i sprawiedliwe rozstrzyganie kwestii spornych związanych z wykonaniem umów, a także przygotowanie umów z odpowiednio wyważonymi klauzulami karnymi.